خدمات وکیل ارث در فرآیند انحصار وراثت
- انحصار وراثت چیست؟
- کاربرد گواهی انحصار وراثت
- آیا انحصار وراثت اجباری است؟
- انحصار وراثت چقدر طول میکشد؟
- نکات و مشکلات انحصار وراثت
وکیل ارث میتواند فرآیند انحصار وراثت را تسریع و تسهیل کند. انحصار وراثت فرآیندی است که طی آن ورثه متوفی معین شده و سهمالارث هریک مشخص میشود. البته این فرآیند در برخی شرایط خاص ممکن است بسیار پیچیده شود از جمله مفقودالاثر بودن شخص، دعاوی ورثه و یا حقوق معنوی متوفی و موضوعاتی از این دست. در رابطه با انحصار وراثت مفاهیمی وجود دارد که به آنها اشاره خواهیم کرد.
مفاهیم مرتبط با ارث که باید بدانید
ارث یا ترکه چیست؟
از منظر قانونی مدنی جمهوری اسلامی ایران، ارث مال حقوقی است که پس از مرگ متوفی به وراث می‌رسد که میتواند مثبت یا منفی باشد.
ارث مثبت، اموال، حق و طلبی است که به وراث منتقل میشود و بخش منفی ارث نیز دیون و تعهداتی است که به ذمه متوفی بوده و از محل ماترک باید پرداخت شود. ارث تنها پس از واقعه ارثیه یعنی پس از فوت محقق خواهد شد لذا محاسبه سهمالارث در زمان حیات شخص امکان‌پذیر نیست در حالی که برخی از افراد تصور اشتباهی در این زمینه دارند.
نکته دیگر این است که بر خلاف قوانین برخی کشورهای دیگر، در قانون مدنی ایران بدهی متوفی به وراث منتقل نمی‌شود و دیون طلبکاران حداکثر تا مقدار اموال متوفی یعنی ما ترکی که از خود به جای گذاشته پرداخت میشود نه بیشتر از آن. به عبارت دیگر وراث بیش از اموال متوفی تعهدی درباره بدهی‌های او نخواهند داشت.
وارث کیست؟
وارث به کسی گفته میشود که به واسطه روابط سببی یا نسبی از متوفی ارث میبرد. مالکیت ورثه صرفاً پس از تادیه حقوق و دیون متوفی قابل استقرار است. این دیون عبارت است از قرض متوفی، هزینه‌های کفن و دفن، و وصایای متوفی. تعیین وراث قواعد حقوقی خاص خود را دارد اعم از زمان فوت، توالی فوت، و یا نوع فوت که میتواند بر سهمالارث تاثیر بگذارند.
طبقات ورثه
وراث طبق قانون به سه طبقه تقسیم‌بندی می‌شوند:
طبقه اول: همسر، فرزندان، پدر و مادر و یا نوه‌ها
طبقه دوم: پدربزرگ، مادربزرگ، همسر، برادر و خواهر
طبقه سوم: همسر، عمه، عمو، خاله و دایی
هر طبقه از وراث یک درجه است و در صورتی که ورثه‌ای در هر یک از طبقات دارای درجه بالاتر وجود داشته باشد، ارث به طبقات دیگر نمیرسد. مثلا در صورتی که متوفی وارثی در طبقه اول داشته باشد مثل فرزند، تمام ارث به فرزندان می‌رسد به طبقات دو و سه نمیرسد و یا چنانچه متوفی فاقد فرزند و والدین باشد، اما برادر یا خواهری داشته باشد، ارث به عمه و دایی نمیرسد.
مرجع صالحه برای بررسی دعاوی مربوط به ارث و ترکه متوفی، دادگاه‌های محلی هستند مربوط به آخرین محل اقامتگاه متوفی است. امروزه این وظیفه بر عهده شورای حل اختلاف محلی است. همانگونه که قبلاً اشاره شد هر یک از ذینفعان ما ترک متوفی می‌توانند تقاضای انحصار وراثت کنند اما چنانچه افراد ذینفع متعدد باشند نیازی به حضور همه آنها در مراحل انحصار وراثت نیست و اقدام یکی از آنها برای درخواست انحصار وراثت کافی است. همچنین بهره گیری از یک وکیل ارث کمک بزرگی به تسریع در روند پرونده خواهد کرد.
مدارک مورد نیاز برای صدور گواهی انحصار وراثت عبارتند از:
- شناسنامه متوفی
- اصل و کپی برابر اصل گواهی فوت
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی تمام وراث متوفی
- وصیت‌نامه متوفی چنانچه موجود باشد
- دادخواست انحصار وراثت
- استشهاد محضری از همه وراث که دو نفر شاهد آن را در دفاتر اسناد رسمی امضا کرده باشند. نام تمام ورثه که مدعی وراثت از متوفی هستند باید در فرم مخصوصی که دادگاه در اختیار درخواست‌کنندگان قرار می‌دهد ثبت شود.
- رسید گواهی مالیاتی یا مالیات بر ارث: ورثه باید فهرست اموال منقول و غیرمنقول متوفی را پس از فوت به اداره دارایی حوزه محل اقامت متوفی ارائه کرده و رسید گواهی مالیاتی را دریافت نمایند. این سند برای صدور گواهی انحصار وراثت ضروری است.
قوانین مهم مرتبط با ارث
- بر اساس ماده 861 قانون مدنی ایران دو نوع رابطه موجب سهم الارث خواهد شد: رابطه سببی و رابطه نسبی. روابط سببی در واقع همان ازدواج است که بواسطه آن زن و شوهر از یکدیگر ارث میبرند. البته این به شرط دائم بودن ازدواج است و در ازدواج موقت ارث محقق نمی‌شود. ارث ناشی از روابط نسبی یعنی ارث بردن خویشاوندان نسبی اعم از پدر، مادر، خواهر، برادر، و ... که در سه سطح تقسیم‌بندی می‌شوند.
- بر اساس ماده 875 قانون مدنی ایران، یکی از شروط تحقق ارث، زنده بودن وارث در زمان فوت متوفی است. بنابراین وقتی بین دو نفر رابطه توارث برقرار باشد (مثلاً فرزند و پدر)، کسی از دیگری ارث میبرد که تاریخ فوت او دیرتر باشد. به عنوان مثال اگر در یک تصادف چنانچه افرادی که رابطه توارث بین آنها برقرار است فوت کنند، وراثت بر اساس تقدم زمانی فوت تعیین خواهد شد.
- بر اساس ماده 874 قانونی مدنی ایران، چنانچه تاریخ فوت یکی از وراث مجهول باشد، از متوفی ارث میبرد.
- بر اساس ماده 880 قانون مدنی، قتل عمد مانع از توارث است یعنی چنانچه وارث تعمداً مرتکب قتل مورث شود، ارث به او تعلق نمی‌گیرد.
- طبق ماده 881 قانون مدنی، فرد کافر نمی‌تواند از مسلمان ارث ببرد.
- بر اساس ماده 837 قانون مدنی ایران، چنانچه وصیت فرد برای محروم‌الارث بودن برخی از وراث خود نافذ نیست. یعنی کسی نمی‌تواند وراث خود را بواسطه وصیت‌نامه محروم‌الارث نماید.
ارث زن و شوهر به چه صورت است؟
هریک از زن یا شوهر از یکدیگر ارث میبرند ولی این ارث منوط به برقراری رابطه ازدواج دائم است و پس از انحلال این رابطه، رابطه توارث نیز بلاموضوع خواهد شد.
فارغ از بحث تبعی و قابل انحلال بودن رابطه توارث زن و شوهر، شروط دیگری نیز بر این رابطه تاثیرگذار خواهد بود.
بر اساس ماده 864 قانون مدنی ایران، چنانچه هر یک از زوجین در زمان فوت دیگری زنده باشد، در کنار هر طبقه از وراث که زنده باشند ارث میبرد فلذا هیچ یک از وراث نمی‌تواند مانع از تحقق ارث زوجین نسبت به یکدیگر شود.
طبق ماده 940 قانون مدنی، زوجین در صورتی که منع ارث نداشته باشند و رابطه نکاح دائمی بینشان برقرار بوده باشد، از یکدیگر ارث میبرند.
به بیان دیگر، رابطه عقد موقت باعث تحقق توارث میان زوجین نخواهد شد. از سوی دیگر، انحلال عقد نکاح نیز باعث انحلال رابطه توارث میان زن و شوهر میشود. البته تعیین سهمالارث میان زوجین در حالات مختلف متفاوت است که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد:
در صورت فوت شوهر شرایط ارث چگونه است؟
در صورتی که زوج (شوهر) فوت کند، زوجه (زن) در کنار هرطبقه از وراث که زنده باشند، از ماترک متوفی ارث میبرد. اگر شوهر دارای فرزند یا نوه باشد، آنگاه سهمالارث زوجه برابر است با یک هشتم ماترک متوفی و در صورتی که شوهر دارای فرزند یا نوه نباشد، آنگاه سهمالارث زوجه برابر است با یک چهارم ماترک متوفی.
نظر قانون‌گذار در اینجا این نیست که فرزند لزوماً از همان زوجه وارث باشد، بلکه اگر شوهر زن دیگری اختیار کرده باشد و از او صاحب فرزند شده باشد نیز سهمالارث زوجه یک هشتم محاسبه خواهد شد. البته طبق ماده 942 در صورتی که زوج زنان متعددی اختیار کرده باشد، یک چهارم ما ترک متوفی به صورت مساوی بین همسران تقسیم میشود.
چنانچه پس از فوت شوهر، تنها وارث او زوجه باشد، در این صورت یک چهارم از اموال متوفی به زوجه به ارث می‌رسد و بقیه اموال در اختیار حاکم شرع قرار میگیرد. (البته تقسیم اموال متوفی پس از تادیه دیون محاسبه خواهد شد که مبلغ مهریه زوجه جزو این دیون است). چنانچه مردی در حال بیماری با زنی ازدواج کند و در اثر همان بیماری فوت کند، چنانچه نزدیکی نکرده باشند، زن از او ارث نمی‌برد.
در صورت فوت زن شرایط ارث چگونه است؟
طبق ماده 899 قانونی مدنی ایران، در صورت فوت زوجه، چنانچه دارای فرزند یا نوه‌ای باشد (حتی از شوهر دیگر)، میزان سهمالارث زوج یک چهارم ماترک متوفی خواهد بود. اگر زن صاحب فرزند یا نوه نباشد، نصف ما ترک او به شوهر به ارث می‌رسد. اگر به غیر از شوهر، هیچ وارث دیگری وجود نداشته باشد، کل ما ترک متوفی به شوهر به ارث می‌رسد.
پس از طلاق: طبق ماده 943 قانون مدنی ایران، چنانچه زوج همسرش را طلاق رجعی بدهد، و پیش از پایان مدت زمان عده، فوت اتفاق بیفتد، هر یک از زوجین از دیگری ارث میبرد و چنانچه فوت پس از مدت زمان عده اتفاق بیفتد، هیچ یک از دیگری ارث نمی‌برد.
بیشتر بخوانید: شرایط گرفتن مهریه بعد از طلاق چیست؟
سهم الارث سایر ورثه
سهم الارث مادر:
سهم الارث مادر در صورتی که متوفی فرزند یا خواهر و برادری داشته باشد برابر با یک ششم ما ترک متوفی است و در صورتی که او فرزند یا خواهد و برداری نداشته باشد، یک سوم ما ترک متوفی خواهد بود.
سهمالارث پدر:
در صورتی که متوفی دارای فرزند باشد، یک ششم ما ترک به پدر به ارث می‌رسد و در صورت داشتن فرزند، یک سوم
سهمالارث خواهر:
چنانچه متوفی یک خواهر از پدری مشترک داشته باشد، یک دوم ما ترک به او می‌رسد و اگر متوفی بیش از یک خواهر داشته باشد، دو سوم ما ترک به وی ارث خواهد رسید.
سهمالارث فرزند:
اگر متوفی پدر و مادر نداشته باشد، سهمالارث فرزندان با نسبت دو به یک بین فرزندان پسر و دختر تقسیم میشود (پسران دو برابر دختران ارث میبرند) و اگر تنها یک فرزند وجود داشته باشد، تمام ارث به او می‌رسد.
وظایف وکیل ارث چیست؟
وکیل ارث میتواند تمام مراحل لازم برای انحصار وراثت را علی الخصوص در مواردی که این فرآیند با ابهاماتی مواجه است یا نیاز به تدوین ادله دارد به انجام رساند.
وکیل ارث با آگاهی کامل نسبت به قوانین و رویه‌های قضایی میتواند به تسهیل روند انحصار وراثت و یا حل و فصل دعاوی مربوط به ارث کمک کند. گاهی اوقات جهل نسبت به قوانین و بی‌اطلاعی نسبت به موازین حقوقی میتواند باعث تضییع حقوق ورثه شود که مشاوره با وکیل ارث میتواند از ضرر و زیان ورثه در این رابطه جلوگیری نماید.
از سوی دیگر، پس از فوت متوفی معمولاً نزدیکان و ورثه از وضعیت روحی مساعدی برخوردار نیستند که بتوانند نسبت به انجام مراحل لازم برای صدور گواهی انحصار وراثت، برطرف کردن دعاوی احتمالی و تهیه ادله لازم و طی مراحل قانونی اقدام کنند. از این روی، مراجعه و تفویض پیگیری امور انحصار وراثت به وکلای متبحر و معتمد بسیار راهگشا است.
وکلای کارآزموده و متخصص ما با تجربه کافی در زمینه انحصار وراثت بهترین مرجع مشاوره متقاضیان خواهند بود.
سوالات متداول
طبقات و درجات ارث چیست؟
اموال متوفی بر اساس طبقات ارث تقسیم میشود یعنی تا زمانی که فردی در طبقه دوم باشد، ارث به افراد طبقه دوم نمیرسد و رابطه طبقه دوم و سوم نیز همینطور است.
نوه ها در چه صورتی ارث میبرند؟
ارث نوادگان در صورتی محقق میشود که هیچ کدام از فرزندان متوفی در قید حیات نباشند. چنانچه متوفی فرزندی داشته باشد، به نوادگان هیچ ارثی نمیرسد.
آیا همسر موقت از همسرش ارث میبرد؟
خیر، فقط نکاح دائم موجب تحقق رابطه وراثت میشود.
آیا فرزندی که فوت شده از والدین ارث میبرد؟
خیر، طبق قوانین مدنی ایران، شرط وراثت زنده بودن است. لذا فرزندانی که پیش از درگذشت متوفی فوت کرده باشند هیچ ارثی نمی‌برند.
آیا دادگاه خانواده موضوع ارث را پیگیری میکند؟
خیر، وراثت در دادگاه عمومی حقوقی مورد بررسی قرار میگیرد.
آیا کسی میتواند در مورد تمام اموال خود وصیت کند؟
خیر، ولی چنانچه هیچ وارثی نداشته باشد میتواند تمام اموال خود را از طریق وصیت به دیگری واگذار کند.
سهمالارث زوجه از زوج چقدر است؟
بر اساس قوانین مدنی ایران، سهمالارث زوجه از اموال زوج یک هشتم است.
آیا فرد مفقودالاثر نیز ارث میبرد؟
طبق ماده 879 قانون مدنی ایران، چنانچه در میان ورثه مفقودالاثری باشد، سهم او کنار گذاشته خواهد شد تا وضعیت وی مشخص شود. چنانچه مشخص شود که آن فرد پیش از مورث فوت کرده، سهمالارث او به سایر ورثه منتقل خواهد شد.
هزینه انحصار وراثت و وکیل ارث چقدر است؟
هزینه وکیل ارث و انحصار وراثت باتوجه به پیچیدگی های پرونده مشخص می گردد.